Kamuda İç Kontrol
Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, TBMM’de 10/12/2003 tarihinde kabul
edilerek 24/12/2003 tarihli 25326 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. 22/12/2005 tarih ve
5436 sayılı Kanunla 5018 sayılı Kanunda geçen bazı ifadelerde değişiklikler yapılarak
Kanunun uygulanabilirlik kapasitesi artırılmış, iç kontrol sistemi yeniden tanımlanarak daha
kapsayıcı hale getirilmiştir. Harcamaların gerçekleştirilmesinde işlem süreçlerinin
hızlandırılması ve etkinliğinin artırılması için mali kontrol yetkilisi sistemden çıkarılarak, ön
mali kontrol fonksiyonunun mali hizmetler birimlerinde gerçekleştirilmesi sağlanmış ve bu
çerçevede mali hizmetler biriminin görev, yetki ve sorumlulukları yeniden düzenlenmiştir.
Ayrıca, harcamacı birimlerde sistemin uygulanması için gerekli olan ve iyi işleyen bir yapının
oluşturulması ve geçmişte bu görevi yürüten Maliye Bakanlığı birimlerinin kaldırılarak
idarelerin bünyesinde strateji geliştirme birimlerinin kurulması ve teşkilat yapılarında gerekli
değişikliklerin yapılmasına dair bir takım düzenlemeler yapılmıştır.
5018 Sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu
24/12/2003 tarihli ve 25326 sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren 5018
sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunuyla kamu mali yönetim sistemimiz uluslararası
standartlar ve Avrupa Birliği uygulamalarına uygun bir şekilde yeniden düzenlenmiş ve bu
kapsamda etkin bir iç kontrol sisteminin oluşturulması da amaçlanmıştır.
İç Kontrol Sistemi
Kanunun Beşinci Kısmında "iç kontrol sistemi" düzenlenmiştir. Bu kısımda, iç kontrol
sistemine ilişkin olarak; iç kontrolün tanımı ve amacı, kontrolün yapısı ve işleyişi, ön mali
kontrol, mali hizmetler birimi, muhasebe hizmeti ve muhasebe yetkilisinin yetki ve
sorumlulukları, muhasebe yetkilisinin nitelikleri ve atanması, iç denetim, iç denetçinin
görevleri, iç denetçinin nitelikleri ve atanması, iç denetim koordinasyon kurulu, iç denetim
koordinasyon kurulunun görevleri hususlarına yer verilmiştir.
İç Kontrol Tanımı
5018 sayılı Kanunun 55’inci maddesinde; İç Kontrol, "idarenin amaçlarına,
belirlenmiş politikalara ve mevzuata uygun olarak faaliyetlerin etkili, ekonomik ve verimli bir
şekilde yürütülmesini, varlık ve kaynakların korunmasını, muhasebe kayıtlarının doğru ve tam
olarak tutulmasını, mali bilgi ve yönetim bilgisinin zamanında ve güvenilir olarak üretilmesini
sağlamak üzere idare tarafından oluşturulan organizasyon, yöntem ve süreçle iç denetimi
kapsayan mali ve diğer kontroller bütünü" olarak tanımlanmıştır.
İç Kontrolün Amaçları
Kanunun 56’ncı maddesinde iç kontrolün amaçları;
Kamu gelir, gider, varlık ve yükümlülüklerinin etkili, ekonomik ve verimli bir
şekilde yönetilmesini,
Kamu idarelerinin kanunlara ve diğer düzenlemelere uygun olarak faaliyet
göstermesini,
Her türlü mali karar ve işlemlerde usulsüzlük ve yolsuzluğun önlenmesini,
Karar oluşturmak ve izlemek için düzenli, zamanında ve güvenilir rapor ve
bilgi edinilmesini,
Varlıkların kötüye kullanılması ve israfını önlemek ve kayıplara karşı
korunmasını
sağlamak olarak belirlenmiştir.
Üst Yöneticilerin Sorumluluğu
Kanunun 11’inci maddesinde, üst yöneticilerin, mali yönetim ve kontrol sisteminin
işleyişinin gözetilmesi, izlenmesi ve Kanunda belirtilen görev ve sorumlulukların yerine
getirilmesinden sorumlu oldukları ve bu sorumluluğun gereklerini harcama yetkilileri, mali
hizmetler birimi ve iç denetçiler aracılığıyla yerine getirecekleri hükme bağlanmıştır.
Buna göre, üst yöneticilere, iç kontrol sisteminin kurulması ve gözetilmesi, iç kontrol
sisteminin bir gereği olarak yazılı prosedür ve talimatların oluşturulması gibi her türlü
düzenlemelerin yapılması, harcama yetkililerine ise görev ve yetki alanları çerçevesinde, idari
ve mali karar ve işlemlere ilişkin olarak iç kontrolün işleyişini sağlama sorumluluğu verilmiş
bulunmaktadır.
Kanunun 57’nci maddesinde ise, kamu idarelerinin mali yönetim ve kontrol
sistemlerinin harcama birimleri, muhasebe ve mali hizmetler ile ön mali kontrol ve iç
denetimden oluştuğu belirtilmiş, yeterli ve etkili bir kontrol sisteminin oluşturulabilmesi için
gerekli önlemlerin alınması öngörülmüştür.
Birim Yetkililerinin Sorumlulukları
Kanunun 60, 61, 63 ve 64’üncü maddelerinde, mali hizmetler birimleri, muhasebe
yetkilileri ve iç denetçilerin iç kontrol alanındaki görev ve sorumluluklarına yer verilmiştir.
Buna göre; mali hizmetler birimleri, idarenin iç kontrol sisteminin kurulması, standartlarının
uygulanması ve geliştirilmesi konularında çalışmalar yapmak ve ön mali kontrol faaliyetini
yürütmekten; muhasebe yetkilileri, ödeme emri belgesi ve eklerinin kontrolünden, muhasebe
işlemlerinin belirlenmiş standartlara ve usulüne uygun olarak kaydedilmesinden,
raporlanmasından, muhafazasından ve denetime hazır halde bulundurulmasından; iç
denetçiler ise idarelerin iç kontrol sistemlerinin denetlenmesinden ve geliştirilmesi yönünde
önerilerde bulunmaktan sorumludurlar.
Strateji Geliştirme Birimlerinin Çalışma Usul ve Esasları Hakkında
Yönetmelik
10/12/2003 tarihli ve 5018 sayılı Kanunun 60’ıncı maddesi ile 22/12/2005 tarihli ve
5436 sayılı Kanunun 15’inci maddesine dayanılarak hazırlanan Yönetmeliğin 9’uncu
maddesinde iç kontrol mali hizmetler fonksiyonu kapsamında yürütülecek işler arasında
sayılmıştır. Bu kapsamda yapılacak görevler; iç kontrol sisteminin kurulması, standartlarının
uygulanması ve geliştirilmesi konularında çalışmalar yapmak, idarenin görev alanına ilişkin
konularda standartlar hazırlamak, ön mali kontrol görevini yürütmek, amaçlar ile sonuçlar
arasındaki farklılığı giderici ve etkililiği artırıcı tedbirler önermek olarak sayılmıştır.
İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin Usul ve Esaslar
İç kontrol ve ön mali kontrole ilişkin usul ve esaslar, 5018 sayılı Kanunun 55, 56, 57
ve 58’inci maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Diğer taraftan, 31/12/2005 tarihli ve 26040
(3. mükerrer) sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “İç Kontrol ve Ön Mali Kontrole İlişkin
Usul ve Esaslar” belirlenmiş ve bu esasların "İç Kontrol Standartları" başlıklı 5’inci
maddesinde, Kanuna ve iç kontrol standartlarına aykırı olmamak koşuluyla, idarelerce, görev
alanları çerçevesinde her türlü yöntem, süreç ve özellikli işlemlere ilişkin standartlar
belirlenebileceği de belirtilmiştir.
Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği
Kamu İç Kontrol Standartları COSO modeli, INTOSAI Kamu Sektörü İç Kontrol
Standartları Rehberi ve Avrupa Birliği İç Kontrol Standartları çerçevesinde Maliye Bakanlığı
tarafından belirlenmiştir.
Bu kapsamda; Bakanlığımız tarafından hazırlanan ve 26/12/2007 tarihli ve 26738
sayılı Resmi Gazetede yayımlanan “Kamu İç Kontrol Standartları Tebliği” ile kamu
idarelerinde iç kontrol sisteminin oluşturulması, uygulanması, izlenmesi ve geliştirilmesi
amacıyla 18 standart ve bu standartlar için gerekli 79 genel şart belirlenmiş bulunmaktadır.
Tebliğde, kamu idarelerinin, iç kontrol sistemlerinin Kamu İç Kontrol Standartlarına
uyumunu sağlamak üzere; yapılması gereken çalışmaların tespit edilmesi, bu çalışmalar için
eylem planı oluşturulması, gerekli prosedürler ve ilgili düzenlemelerin hazırlanması
çalışmalarını yürütmeleri belirtilmiştir.
Kamu İç Kontrol Standartlarına Uyum Eylem Planı Rehberi
04/02/2009 tarihinde Bakanlığımızca yayımlanan “İç Kontrol Standartları Uyum
Eylem Planı Rehberi”, iç kontrol sistemlerini Kamu İç Kontrol Standartları ile uyumlu hale
getirmek için yapılması gereken çalışmaların belirlenmesi, bu çalışmalar için eylem planı
oluşturulması, gerekli prosedürler ve ilgili düzenlemelerin hazırlanması çalışmalarında kamu
idarelerine rehberlik yapmak amacıyla hazırlanmış ve bu amaçla temel ilkeler belirlenmiştir.